Wat is dat, een onvoorwaardelijk basisinkomen?

Wat is het

Een Onvoorwaardelijk Basisinkomen is een vast (maand-)inkomen, dat de overheid aan iedere burger verstrekt of garandeert, zonder daar voorwaarden bij te stellen. Het heeft vier kenmerken:

1. Het is universeel. Iedereen krijgt het.
2. Het is onvoorwaardelijk. Er is geen inkomens- of vermogenstoets en er wordt geen tegenprestatie verlangd.
3. Het is individueel. Je krijgt niet meer of minder als je getrouwd bent, samenwoont of kinderen hebt.
4. Het is genoeg om van te leven. Dat is iets anders dan: genoeg om niet dood te gaan. Het idee is dat je er volwaardig, zij het sober, van kunt leven zonder dat je andere inkomstenbronnen nodig hebt.

Het is belangrijk om hierbij direct op te merken dat het basisinkomen dus geen kant-en-klaar plan is dat je makkelijk door kunt rekenen. Op elk van de vier punten is nadere uitwerking nodig. Hoe ga je om met kinderen? Met migranten? Krijgt een huishouden van twee mensen met drie thuiswonende studerende kinderen echt vijf basisinkomens? Hoeveel is dat eigenlijk, “genoeg om volwaardig van te leven”? En is dat in Amsterdam hetzelfde als in Winschoten? Op al dit soort vragen weten wij het antwoord ook niet. De invulling die wij in ons experiment hebben gekozen is op geen enkele manier een stellingname over hoe het basisinkomen er “in het echt” uit zou moeten zien.

Waarom lijkt het een goed idee

Het basisinkomen heeft veel verschillende supporters, met veel verschillende argumenten. Om te beginnen zou het een beter alternatief kunnen zijn voor de huidige sociale zekerheid:

• De huidige sociale zekerheid, met name de bijstand, is inefficiënt, betuttelend en soms zelfs mensonterend. Mensen moeten hun privacy opgeven en zinloze activiteiten verrichten in naam van de zoektocht naar een baan die er toch niet is. Met een blijvend hoge werkloosheid (en in de toekomst wellicht nog meer, door bijvoorbeeld de robotisering) is het onzin om vol te houden dat iedereen een baan kan vinden als hij maar genoeg zijn best doet.
• Alleen ondersteuning geven aan mensen die echt niets hebben en het weer wegnemen zodra ze wel iets verdienen klinkt heel rechtvaardig, maar leidt er wel toe dat voor een grote groep mensen werken niet loont. Dit wordt wel de armoedeval genoemd, maar “bijstandsval” is eigenlijk een beter woord. Met een onvoorwaardelijk basisinkomen loont werken altijd.
• Werk wordt steeds flexibeler. De huidige sociale zekerheid kan slecht overweg met kortdurende baantjes, deeltijdbanen en sterk wisselende zzp-inkomsten. Een basisinkomen biedt een vangnet voor de moderne arbeidsmarkt.

Maar het basisinkomen is meer dan alleen een alternatief voor de bijstand. Het uitzonderlijke is niet dat je het krijgt als je niet werkt, maar juist dat je het krijgt als je wél werkt, ook al ben je het dan in veel gevallen direct weer kwijt aan de inkomstenbelasting:

• Een basisinkomen legt een bodem in de inkomsten en geeft mensen daardoor ruimte om, al dan niet tijdelijk, minder betaald werk te doen en meer tijd te besteden aan zorgtaken, studie, mantelzorg of onbetaald werk. De strenge scheiding die we nu kennen tussen betaald werk (goed!) en onbetaald werk (losers!) zal daardoor hopelijk verdwijnen.
• Onzekerheid over werk en inkomen geeft op dit moment veel stress en andere gezondheidsklachten. Een basisinkomen biedt een basiszekerheid die mensen “rust in het hoofd” kan geven. Het kan op die manier voor een meer ontspannen samenleving zorgen, waarin mensen meer tijd voor elkaar hebben.

Wat zijn de bezwaren

Waarom is het er dan nog niet, als er zulke grote voordelen aan zitten? Daar zijn drie redenen voor. In de eerste plaats zijn er mensen die het ethisch en moreel een verkeerd idee vinden om mensen “zomaar” geld te geven. Je moet werken voor je geld! Want als jij dat niet doet, dan moet er iemand anders voor je werken. Labbekak! Er zijn ook mensen die het verkeerd vinden om geld te geven aan “de rijken”. Waarom moet de tandarts ook een basisinkomen krijgen? Over het algemeen zijn deze mensen niet te overtuigen door welk argument of experiment dan ook.

In de tweede plaats zijn er mensen die menen dat het basisinkomen onbetaalbaar is. Dat is niet waar. Zelfs in de wildste berekeningen komen de kosten niet hoger dan pakweg twintig procent van het nationaal inkomen. Wat vreselijk veel geld is, laat dat duidelijk zijn, maar we hebben het dus wel. Het is een kwestie van verdeling.

En in de derde plaats zijn er mensen die verwachten dat een basisinkomen er toe zal leiden dat heel veel mensen minder zullen gaan werken, of er zelfs helemaal het bijltje bij neer zullen gooien. Dat is een legitieme angst, want als dat gebeurt, dan wordt het al snel wél onbetaalbaar.

Daarom pleiten wij voor experimenten: kijken wat er gebeurt. Welke positieve effecten zijn er, welke negatieve, en hoe pakt dat dan netto uit.

Andere experimenten

We zijn niet de eersten die experimenteren met een basisinkomen, dat weten we. OnsBasisinkomen bestaat al langer in Duitsland, onder de naam Mein Grundeinkommen. En er is natuurlijk het beroemde  Mincome experiment dat van 1974 tot 1979 in Canada werd gehouden. Van recenter datum zijn de experimenten of  in India en Namibië. Al die experimenten laten relatief bescheiden economische effecten zien. Mensen gaan wat minder uren voor de baas werken. Mensen beginnen hun eigen bedrijfje, of investeren daar extra in. Mensen nemen wat makkelijker zorg-of studie-verlof. De niet-economische effecten zijn overwegend positief: minder gezondheidsklachten, minder criminaliteit en een hogere deelname aan het onderwijs. Al met al zijn de uitkomsten vrij positief, maar is het onduidelijk hoe relevant ze zijn voor Nederland anno 2015.

Er komen meer experimenten aan. Verschillende Nederlandse gemeenten bereiden zich voor op een experiment met regelvrije bijstand. Bijstandsgerechten krijgen dan (veel) minder verplichtingen opgelegd en een ruimere mogelijkheid om bij te verdienen. Dit is geen volledig experiment met een onvoorwaardelijk basisinkomen natuurlijk: de deelnemers zitten allemaal in de Bijstand, dus je kunt bijvoorbeeld niet zien of ze minder gaan werken. Toch kan dit een interessant experiment zijn. Als zou blijken dat mensen in beweging komen als je ze zelf hun prioriteiten laat bepalen en ervoor zorgt dat werken loont, dan heeft dat belangrijke implicaties voor zowel de uitvoering van de Bijstandswet als het denken over het onvoorwaardelijk basisinkomen.

Ook elders in Europa staan experimenten op stapel. In Finland wordt druk gewerkt aan experimenten op nationaal niveau en het grootste experiment van allemaal zou Zwitserland kunnen worden, waar volgend jaar een referendum wordt gehouden over de vraag of het land een onvoorwaardelijk basisinkomen in moet voeren.

Nieuws

Op onze nieuwspagina vind je columns en nieuws die in Nederland en het buitenland worden gepubliceerd. Andere goede vindplaatsen voor nieuws over het basisinkomen zijn de sites van het Nederlandstalig Netwerk Basisinkomen en van het Basic Income Earth Network (BIEN).